به‌رهه‌ڤكرن: ئه‌یاز عبدالله مزوری

هاوسانی: ئه‌گه‌رێ‌ سه‌رهه‌لدانا كرۆپێت توندڕه‌و چییه‌؟ ل كیڤه‌ و بۆچی كرۆپێت توندڕه‌و سه‌رهه‌لدده‌ن؟ و داعش و تالیبان نموونه‌.

 پاسه‌وان قبلان: بدیتنا من یا تایبه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌ڤه‌نه‌:

1-  پاشكه‌فتنا بسلمانا و دابه‌زینا ئاستێ‌ ژیارا جیهانا ئیسلامی و هه‌ستكرن ب كێمیێ‌ و بێ‌ ده‌ستهه‌لاتیێ‌ به‌رامبه‌ر دوژمنێن ده‌ره‌كی، و لدویفرا پێكۆلكرن بۆ زڤراندنا ناسنامه‌ و ئیعتیبارێ‌ بۆ بسلمانا بڕێكا هێزێ‌.

2-  نه‌بوونا هێزێ‌ و زالبوونا تیگه‌هشتنا حه‌رفی بۆ ده‌قێت ئایینی لسه‌ر حیسابا تیگه‌هشتنا مه‌قاصدی وفقها مه‌عنایی(غلبه‌ الفقه‌ النصی علی فقه‌ النص).

3-  تیگه‌هشتنا خه‌له‌ت وتێكهه‌لكرنا هنده‌ك تێگه‌ها، وه‌كو(ده‌عوه‌ و جیهاد) (نه‌گۆر وبگۆر) (ئایین ومیژوو)...

 ڕێكا خۆپارستنێ‌ ژ توندڕه‌ویێ‌:

1-  ڤه‌خوێندن و ڤه‌خوێندن وڤه‌خوێندن وبه‌رده‌وام ڤه‌خوێندن....

2-  هه‌ركه‌سێ‌ بتنێ‌ ئێك دید و مه‌زهه‌ب و تیگه‌هشتن بخوینی بێ‌ گومان دێ‌ بیته‌ كه‌سه‌كێ‌ توندڕه‌و، له‌وا دڤێت لسه‌ر هه‌می دید وتیگه‌هشتن ومه‌زهه‌بێت جودا بخوینین.

3-  دڤێت باش د سه‌رێ‌ مه‌دا بچه‌سپیت كو لێكجودابوون ـ الاختلاف ـ یاسایه‌كه‌ خودای دانایه‌ دناڤ هه‌می گه‌ردوونیدا، تایبه‌ت جیهانا مرۆڤان لسه‌ر هاتیه‌ دانان، كه‌س نه‌شێت هه‌می مرۆڤا بكه‌ته‌ ئێك دین و ئێك مه‌زهه‌ب و ئێك تێگه‌هشتن.. ئه‌گه‌ر مه‌ ئه‌ڤ چه‌نده‌ زانی نه‌شێین ببینه‌ كه‌سانێن ته‌ندڕه‌و.

4-  تێكهه‌لبوونا ژیانێ‌ بهه‌می ڕه‌نگێن خۆڤه‌( تێكهه‌لیێن جڤاكی وژیان دگه‌ل خه‌لكی و دناف خه‌لكیدا كاركرن، ئه‌ڤین و ڤیان بۆ خه‌لكی و بۆ ژیانێ‌......) ئه‌ف چه‌نده‌ دێ‌ مه‌ كه‌ته‌ كه‌سه‌كێ‌ واقعی، هه‌ست ناسك، و باوه‌ری بوون ب ژیانێ‌(نه‌ك مرنێ‌) و دلـێ‌ مه‌ دێ‌ چیته‌ حوریێت دنیایێ‌ به‌ری حوریێت به‌حه‌شتێ‌.

هاوسانی: ئه‌گه‌ر هه‌ر چ هێز و چه‌ك و د ده‌ستێت توندڕه‌واندا بن, و ب چ ڕه‌نگه‌كی نه‌هێلن هێزا ناڤنجی سه‌رهه‌لده‌ت و گه‌شه‌بكه‌ت ل وی ده‌می چاره‌ چییه‌؟

پاسه‌وان قبلان: ئه‌گه‌ر ئه‌وێت هێز و چه‌ك ب ده‌ست ره‌خه‌كێ‌ بچوویك بۆ یێت دی دانن، ل وی ده‌می خودانێت فكرێ‌ دێ‌ جهه‌كێ‌ باش بۆ داهاتوویه‌كێ‌ درێژ ب ده‌ستڤه‌ئینن.

ب گشتی هندی چه‌ك زمانێ‌ ئاخفتنێ‌ بیت و هندی لایێ‌ ب هێز دوه‌حشی بن ل وی ده‌می بۆ خودانێت هزر و فكرێ‌ دبیته‌ ئاریشه‌ و ل وی ده‌می خه‌لك دێ‌ به‌رێخۆده‌نه‌ ناڤنجیه‌تێ‌ كو شه‌رم و جه‌بانی و بێ‌ هیڤیبوونه‌.

و هه‌ر خه‌له‌تیه‌ ناڤنجی خواز بۆ ده‌ستهه‌لاتێ‌ كاربكه‌ن ده‌مێ‌ هێز و شه‌ڕ و چه‌ك هاته‌ مه‌یدانێ‌، به‌لكی دڤی ده‌میدا دڤێت گه‌له‌ك گرنگیێ‌ ب به‌لاڤكرنا هزر و فكر و تێگه‌هاندنا خه‌لكی بكه‌ن هه‌تا كاودان خۆش دبیت و خه‌لك داخوازیا ناڤنجی خوازان بكه‌ن.

 هاوسانی: علمانیه‌تا ڕۆژهه‌لاتا ناڤین هه‌تا چ ڕاده‌ ئه‌گه‌ر بوویه‌ ژ بۆ چێكرنا توندڕه‌وا و نه‌هێلانا سه‌رهه‌لدانا ناڤنجیا، و هه‌روه‌سا پشتگیریكرنا سه‌له‌فیان هه‌تا چ ڕاده‌ سلبیه‌تا خۆ هه‌بوویه‌؟

پاسه‌وان قبلان: ئه‌گه‌ره‌كێ‌ هه‌ره‌ گرنگ ژ بۆ توندڕه‌بوونا تاقمێت توند، بێهیڤیبوونه‌، بێهیڤیبوون ژ وێ‌ چه‌ندێ‌ كو ئایین بهزرا وان ناهێته‌ جێبه‌جێكرن، ژ ڤی لایه‌نیڤه‌ عه‌لمانیه‌تا توندڕه‌و ئه‌گه‌ر بوویه‌ بۆ دروستكرنا بێهیڤیبوونێ‌ ل جه‌م وان تاقما، وان دڤێت ئایین هه‌می بجاره‌كێ‌ بهێته‌ جێبه‌جێكرن( رادیكال)ن، علمانیاژی دڤێت بجاره‌كێ‌ ئایین بهێته‌ ڤه‌قه‌تاندنل ژیانا گشتی... علمانی ب ڤێ‌ توندڕه‌وی و رادیكالیبوونێ‌ ئه‌گه‌ره‌كێ‌ سه‌ره‌كینه‌ بۆ په‌یدابوونا توندڕه‌ویا ئیسلامی.

هندیكه‌ سه‌له‌فیه‌ته‌: ئه‌و داینگه‌ها توندڕه‌ویێیه‌، سه‌له‌فیه‌ت ب ڤان سالوخه‌تان:

1-  تێگه‌هشتنا ده‌قتێت  ئایینی برامانا سه‌رڤه‌یی و تیشكێن په‌یڤان.

2-  خواندنا ده‌قێت ئایینی دویر ژ ئارمانجێن بلندێن شه‌ریعه‌تی(مقاصد)، و خواندنا ده‌قان بره‌نگه‌كێ‌ ڤه‌قه‌تیای ژ ئێكدوو، بێ‌ كو د هه‌ر بابه‌ته‌كیدا هه‌می ده‌قان ل جه‌م ئێك دابنێن، و هه‌ر ده‌قه‌ك د كاودانێ‌ خۆ دا بهێته‌ خواندن.

3-  باوه‌ری نه‌بوون ب سه‌رده‌مێ‌ نوو و لدویفڕا دویركه‌فتن ژ واقعی و ژیان د سه‌رده‌مێن به‌رێدا و باوه‌ریا وێ‌ چه‌ندێ‌ كو بتنێ‌ تێگه‌هشتنا پێشینان(سه‌له‌ف) بۆ ئایینی یا دروسته‌ و پێكولكرن بۆ زڤڕاندنا دیمه‌نێن ژیانێ‌ بۆ وێ‌ دیروكێ‌ ئه‌ف تێگه‌هشتنا سه‌له‌فیانه‌ بۆ ئایینی هه‌می گاڤا جهێ‌ مه‌ترسیێیه‌ و ڵا دهێته‌ چاڤه‌ڕێكرن كو كرووپ و كه‌سانێن توندڕه‌و به‌رهه‌م بینیت.

براستی ئه‌گه‌ر به‌رێخۆ بده‌ینێ‌ دێ‌ دیاربیت كو هه‌ر ئێك ژ سه‌له‌فیه‌تێ‌ و عه‌لمانیه‌تا توندڕه‌و ڕۆله‌كێ‌ تمامكه‌ر دبینن د چێكرنا توندڕه‌ویا ئیسلامی ب وی ڕه‌نگ و ره‌هه‌ندێن ل سه‌ر هاتنه‌ به‌رچاڤكرن.

هاوسانی: ره‌وت و بزاڤێت ناڤنجی هه‌تا چ راده‌ی كاریگه‌ریا خۆ ل سه‌ر هزر و لڤاندنێت ده‌ڤه‌رێ‌ هه‌بووینه‌، و قوتابخانا ناڤنجی یا مه‌زن(الصحوه‌ الاسلامیه‌) هه‌تا چ راده‌ شیایه‌ خۆ ل به‌ر تومه‌تێت توندره‌وێت ئیسلامی رابگریت و ب عه‌مه‌لی ره‌دا وان بده‌ته‌ڤه‌؟

    پاسه‌وان: ل ده‌ستپێكێ‌ پێتڤیه‌ بێژین بزاڤا هزرا ئیسلامی بزاڤه‌كا سه‌لبی بوویه‌، ب وێ‌ رامانێ‌ كو رێباز و كروپێن هزری وه‌كو كارڤه‌دان په‌یدابووینه‌، هه‌ر گاڤ هزره‌ك په‌یدابوویه‌ ل دویفرا دیتنه‌كا دی یا سه‌رهه‌لدای هه‌مبه‌ری هزرا ئێكێ‌، بڤی ره‌نگی گه‌له‌ك جارا رێبازا سێیێ‌ ژی یا ده‌ركه‌فتی، كو بارا پتر هزره‌كا ناڤنجی بوویه‌.

    خالا لاوازا یا ره‌وت و هزرێت ناڤنجی ئه‌وه‌ كو ژ هه‌ردوو لایه‌نێن چه‌پ و راستڤه‌ تانه‌ دهێته‌ لێدان، هه‌رگاڤ ژ هه‌ردوو لایانڤه‌ گڤاشتن یا لسه‌ر و دهێته‌ تومه‌تباركرن، ئه‌ڤرۆ ژی ل كوردستانێ‌ ئه‌گه‌ر به‌رێ‌ خۆ بده‌ینێ‌ لایه‌نێن ئیسلامیێن توند ره‌وتێ‌ ئیسلامیێ‌ ناڤنجی ب عه‌لمانی ل قه‌له‌م، لـێ‌ پا به‌رامبه‌ر ڤێ‌ چه‌ندێ‌ خاله‌كا هێزێ‌ ژی یا هه‌ی، ئه‌و ژی ره‌وتێن ناڤنجی پتر ده‌لیڤا قه‌بولكرنێ‌ یا هه‌ی ل جه‌م زۆرینه‌یا خه‌لكی خه‌لكێ‌، چونكی هزرا ناڤنجی ل قانا خۆله‌مێشی كار دكه‌ت و دشێت نیڤا سپی پێكڤه‌ كۆمبكه‌ت.

    ره‌وتێ‌ ئیسلامیێ‌ ناڤنجی د سه‌رده‌مێ‌ نوودا ده‌سپێكێ‌ پێنگاڤێت گه‌له‌ك مه‌زن هاڤیچتن، و هه‌رفاندنا خیلافه‌تا عوسمانی هشیاریه‌كا ئیسلامی (صحوه‌ اسلامیه‌) ل هه‌می وه‌لاتێن ئیسلامی دروست بكه‌ت، و بۆ هه‌ر سه‌ركێش و رێبه‌را بزاڤا ئیسلامی ل گه‌له‌ك وه‌لاتان، هه‌روه‌ها گه‌له‌ك شیانێن جودا و كارێكته‌رێن ژێهاتی ئاڤاكرن و ئێخستنه‌ دناڤا جڤاكیدا، و ته‌خا گه‌نجان ل دور خۆ كۆمكرن، چاڤه‌رێ‌ دهێته‌كرن كو ره‌وتێ‌ ناڤنجی پشتی خه‌باته‌كا 70- 80 سالی بچیته‌ قۆناغه‌كا نوو كو د ئه‌ده‌بیاتێن واندا ئه‌و قۆناغ دهێته‌ ناڤكرن ب قۆناغا(التمكین) ئانكو گه‌هشتن ب ده‌ستهه‌لاتێ‌ و رێڤه‌برنا ده‌وله‌تێ‌، پشتی بهارا عه‌ره‌بی گه‌له‌كا وه‌ها ل قه‌له‌مدا كو وێ‌ قۆناغێ‌ ده‌ستپێكر، لـێ‌ وه‌كی تێته‌ دیتن پاشڤه‌چوونه‌ك یان كاره‌ساته‌ك ب سه‌ر ره‌وتا ناڤنجیدا هات.