نووسینی: دكتۆر عوسمان هه‌ڵه‌بجه‌یی
وه‌رگێڕانی: میران مه‌جید
ئه‌وه‌ی گومانی تێدا نییه ئه‌و شه‌ریعه‌ته‌ی لای خودای گه‌وره‌وه دێت بۆ دروستكراو و به‌نده‌كانی، ناگونجێت ببێته سه‌رچاوه‌ی به‌دبه‌ختی و ناڕه‌حه‌تی بۆ خه‌ڵكی، یان ببێته هۆكارێك بۆ ئابڕوچوونی تاوانكاران، خودای په‌روه‌ردگار داپۆشه‌ری گوناهه‌كانه و شاردنه‌وه‌یانی پێ خۆشه، هه‌ركه‌سێكیش عه‌یبه‌ی موسوڵمانێك دابپۆشێت، خودای گه‌وره له دنیا و قیامه‌تدا سه‌تری ده‌كات هه‌ر وه‌ك له فه‌رمووده به‌ناوبانگه‌كه‌دا هاتووه.
پاشان بناغه‌ی شه‌ریعه‌ت –وه‌كو ئیبن قه‌ییم ده‌ڵێت– له‌سه‌ر حیكمه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی به‌نده، له دنیا و دواڕۆژدا دامه‌زراوه، هه‌مووی دادپه‌روه‌ری و ڕه‌حمه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندی و حیكمه‌ته، هه‌ر بابه‌تێك له دادپه‌روه‌رییه‌وه به‌ره‌و زوڵم، له ڕه‌حمه‌ته‌وه به‌ره‌و دژه‌كه‌ی، له به‌رژه‌وه‌ندییه‌وه به‌ره‌و زیان و له حیكمه‌ته‌وه به‌ره‌و پووچی بڕوات، ئه‌وا په‌یوه‌ندیی به شه‌ریعه‌ته‌وه نییه هه‌رچه‌نده به ته‌ئویلیش تێی ئاخێنرابێت. شه‌ریعه‌ت عه‌داله‌تی خودایه له‌نێوان به‌نده‌كانیدا، ڕه‌حمه‌ته له‌نێو دروستكراوه‌كانیدا، سێبه‌ری خودایه له زه‌وییه‌كه‌یدا و ئه‌و حیكمه‌ته‌یشه كه ته‌واوترین به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر زاتی خۆی و ڕاستگۆییی پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی –دروودی خودای له‌سه‌ر بێت-. شه‌ریعه‌ت ڕووناكی دیده، ژیانی دڵه‌كان و چێژی ڕۆحه‌كانه؛ ژیان و خۆراك و نوور و شیفا و پارێزراوی هه‌ر به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌یه. قسه‌كه‌ی ئیبن قه‌یم به ده‌ستكارییه‌وه كۆتاییی هات.(1)
به‌ڵام ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ ده‌یبینین و هه‌ستی پێ ده‌كه‌ین له واقیعی مسوڵمانان و مامه‌ڵه‌كردنیان له‌ته‌ك خه‌ڵكیدا به تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی گوناهبارن، بریتییه له لادانێكی سه‌رسه‌ختانه له‌و ڕووه ڕه‌حمه‌ته‌ی كه له‌و شه‌ریعه‌ته‌دا هاتووه و، زۆر دووره له ڕۆحه‌كه‌یه‌وه به دووری نێوان ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆژاوا، ته‌نیا دڵڕه‌قی، ته‌نگپێهه‌ڵچنین له شه‌ریعه‌ت، پێشێلكردنی مافه‌كانی خه‌ڵكی، حه‌یابردنی سه‌رپێچیكاران و گوناهبارانمان نیشان ده‌دات.
له‌و مامه‌ڵانه‌یش كه بناغه‌كه‌یان ته‌نگپێهه‌ڵچنینه له شه‌ریعه‌تدا ئه‌وه‌یه كه جار-جار ده‌بینین پارچه ڤیدیۆی بڕینی ده‌ستی دز، جه‌ڵدكردنی زیناكاران و هه‌ڵدانه‌خواره‌وه‌ی هاوڕه‌گه‌زبازان له‌سه‌ر بینا به‌رزه‌كان بڵاو ده‌كرێنەوه.
به‌ڵام –به چاوپۆشی له شه‌رعیبوونی هه‌ندێ له‌و سزایانه- داخۆ بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌و پارچه ڤیدیۆیانه له‌گه‌ڵ شه‌ریعه‌تی خودای به‌سۆز و میهره‌بان و داپۆشه‌ری عه‌یبه‌كان و دلۆڤاندا یه‌ك ده‌گرێته‌وه؟
ئایا له شه‌رعی خودای په‌روه‌ردگاردا وێنه‌گرتنی سزای تاوانبار و، پاشان بڵاوكردنه‌وه و ئابڕووبردنی له‌نێو خه‌ڵكیدا به جۆرێك كه چاك و خراپ، ساڵح و ناساڵح، مسوڵمان و كافر و دۆست و دوژمن بیبینێت، دروسته؟
وا نازانم هه‌ركه‌سێك كه خاوه‌نی ژیری بێت و، تۆزێك پیگه‌یشتوو بێت و به‌شێك له حیكمه‌تی هه‌بێت، ڕازی ببێت به‌وه‌ی ئه‌م ئابڕوچوونه دین و مه‌زهه‌بی بێت.
ئه‌مه جگه له‌وه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی هه‌ڵده‌ستێت به‌م جۆره ڕە‌فتاره ئابڕووبه‌رانه‌یه و پارچه‌ڤیدیۆی ئه‌و سزایانه بڵاو ده‌كاته‌وه، فوو ده‌كاته خۆی و، تۆمه‌تی ده‌رچوون له دین و، بێعەقڵی و كه‌موكورتی و نه‌زانیت ڕووبه‌ڕوو ده‌كاته‌وه و، پێت ده‌ڵێت: ئه‌ی ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ی خودای گه‌وره‌ت سه‌باره‌ت به سزای زیناكار له سه‌ره‌تای سوره‌تی نووره‌وه نه‌خوێندو‌وه كه ده‌فه‌رموێت «وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ» واته: با هه‌ندێك له ئیمانداران ئاماده‌ی سزاكه‌یان بن. ئایا ئه‌مه ده‌قێكی یه‌كلاكه‌ره‌وه و به‌ڵگه‌یه‌كی به‌هێز نییه بۆ كۆتاییهێنان به‌و دژایه‌تییه‌ی سه‌باره‌ت به ئابڕووبردنی سه‌رپێچیكاران و داوێنپیسان و دزه‌كان ده‌یكه‌ین و، مافی كه‌سانێكمان پێشێل كردووه كه خۆیان حه‌یای خۆیان بردووه و، هیچ خه‌می حورمه‌ت و كه‌رامه‌تی خۆیان نه‌بووه و، هیچ سنوورێك ناپارێزن؟
منیش زۆر به ڕاشكاوی و، به هه‌موو ئه‌و متمانه‌یه‌ی كه خودای گه‌وره سه‌باره‌ت به دادپه‌روه‌ری و ڕه‌حمكردن به به‌نده‌كانی و خۆشویستنی بۆ سه‌تركردنیان و ته‌وبه و گه‌ڕانه‌وه پێی به‌خشیوم، ده‌ڵێم:
ئه‌م كرده‌وه‌یه‌تان جێبه‌جێكردنی ئایه‌تێكی شه‌یتانییه، كه شه‌یتان تیایدا ده‌ڵێت با هه‌موو خه‌ڵكی ئاماده‌ی سزاكه‌یان بن. به‌ڵام ئایه‌ته قورئانییه ڕوونه به‌رزه‌كه كه خودای گه‌وره تیایدا ده‌فه‌رموێت: «وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»، نه نزیك نه دوور، به‌ڵگه نییه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه ئێوه داوای ده‌كه‌ن و ئه‌نجامی ده‌ده‌ن، بۆیه به كاوه‌خۆ و چه‌ند ساتێكی كه‌م و، به حیلمه‌وه بانگتان ده‌كه‌م بۆ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و چه‌ند دێڕه ئه‌گه‌ر هه‌قتان مه‌به‌سته و بانگه‌شه‌ی ده‌كه‌ن:
یه‌كه‌م: زانایان ڕایان جیاوا‌زه سه‌باره‌ت به ئاماده‌بوونی كۆمه‌ڵێك له ئیمانداران، زۆرینه ده‌ڵێن ئاماده‌بوونیان سوننه‌ته و، واجب نییه، هه‌ندێكیشیان ده‌ڵێن واجبه و، ڕای دروستیش ئه‌وه‌یه كه واجبه، چونكه هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك له‌سه‌ر لادانی فه‌رمانه‌كه نییه بۆ شتیكی تر.
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا كه وته‌ی ئه‌وانه‌مان هه‌ڵبژاردووه كه ده‌ڵێن واجبه، به‌ڵام ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه گشتی نییه و هه‌موو سزاكان ناگرێته‌وه، به‌ڵكو ته‌نیا تایبه‌ته به سزای زیناكارانه‌وه، به‌ڵام ئێوه پێچه‌وانه‌ی ده‌قه‌كه‌تان كردووه و، گشتاندووتانه به‌سه‌ر هه‌موو سزاكاندا و، ئه‌مه‌یش سه‌ره‌تای پێهه‌ڵخلیسكان و، ده‌ركه‌وتنی هه‌ڵه‌كه‌یه.
دووه‌م: ئایه‌ته‌كه تایبه‌ته به سزای جه‌ڵدی زیناكارانه‌وه، به‌ڵام ئێوه به‌م تایبه‌تمه‌ندییه‌وه پابه‌ند نه‌بوون و، به‌بێ به‌ڵگه به‌سه‌ر حاڵه‌ته‌كانی ڕه‌جم و هه‌ڵدانه‌خواره‌وه له شوێنی به‌رز و، سزاكانی تردا جێبه‌جێتان كردووه.
سێیه‌م: ده‌قی ئایه‌ته‌كه له‌سه‌ر ئاماده‌بوونی تایه‌فه‌یه‌ك له ئیماندارانه، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه شاهێدانی سزاكه كۆمه‌ڵێك ئیمانداری دیاریكراون، به‌ڵام جارێكی دی ئێوه پابه‌ندی ده‌قه‌كه نه‌بوون و، كابرای گوناهبارتان كردووه به په‌ندی هه‌موو دنیا و، گاڵته‌جاری بێعه‌قڵ و نه‌زانه‌كانیش، به‌مه‌ش مه‌به‌ستی خێری ده‌قه‌كه‌تان دوور خستۆته‌وه و، له ڕێگه‌ی هیدایه‌ت لاتان داوه له داواكردنی هه‌ق و ڕاستیدا.
پاشان ڕاستییه‌که‌ی زاراوه‌ی «طائفة» لێره‌دا به مانای ته‌واوی ئیمانداران نایه‌ت، به‌ڵكو به واتای هه‌ندیكیان دێت، به‌ڵام ئێوه به‌بێ به‌ڵگه، "گشتییه‌كه‌تان به‌سه‌ر تایبه‌ته‌كه‌دا هه‌ڵبژاردووه" و، زانایانیش جیاوازییان هه‌یه له دیاریكردنی ئه‌و هه‌نده‌ی كه مه‌به‌سته له ئایه‌ته‌كه‌دا و چه‌ند بۆچوونێكیان هه‌یه:
بۆچوونی یه‌كه‌م: یه‌ك كه‌س به‌سه بۆ ئه‌وه‌ی ئاماده‌ی سزاكه ببێت، ئیبن و عه‌باس و حه‌سه‌نی به‌صری له ڕیوایه‌تێكدا وایان وتووه و، ئه‌مه قسه‌ی نه‌خه‌عی، موجاهید و ئه‌حمه‌دیشه.
به‌ڵگه‌یشیان به‌م فه‌رموده‌یه‌ی په‌روه‌ردگار هێناوه‌ته‌وه: «وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا». [الحجرات:9]
بۆچوونی دووه‌م: پێویسته دوو كه‌س ئاماده ببن، ئه‌مه‌ش قسه‌ی مالیكه و، عیكریمه، عه‌طائی ئیبنی ڕه‌باح، ئیسحاقی بنی ڕاهه‌وه‌یهی و سه‌عیدی كوڕی جوبه‌یریش وه‌هایان وتووه.
به‌ڵگه‌یشیان به‌م فه‌رموده‌یه‌ی په‌روه‌ردگار هێناوه‌ته‌وه: «فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ». [التوبة:122] وتوویانه: هه‌موو سیانێك فیرقه‌یه‌كه و، جگه له سیانیش یه‌ك و دوون و، زاراوه‌ی "طائفة" به‌سه‌ر هه‌دووكیاندا بڕاوه، باشتریش وایه ئیحتیات بخرێت و زۆره‌كه‌یان وه‌ربگیرێت، واته دووه‌كه.
بۆچوونی سێیه‌میان: زوهری و قه‌تاده ده‌ڵێن: "طائیفه" بریتییه له‌و كۆمه‌ڵه‌ی كه ده‌گونجێت بازنه‌یه‌ك پێك بهێنن، وه‌كو كۆمه‌ڵێك كه ده‌وری شتێكیان دابێت، ئه‌مه‌ش له كه‌مترین حاڵدا به سێ كه‌س پێك دێت و، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی لای كه‌می کۆ(جه‌مع) سیانه.
بۆچوونی چواره‌م: ئیبن عه‌باس له ڕیوایه‌تێكی تردا و، ئیبن و زه‌ید و مالیك و شافیعی و له‌یس ده‌ڵێن: پێویسته چوار كه‌س ئاماده بن، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌م چواره ئه‌و ژماره‌یه‌یه كه زینای پێ ده‌سه‌لمێت، بۆیه پێویسته ئه‌و شاهیدانه ئه‌و ژماره‌یه بن له كاتی جێبه‌جێكردنی سزاكه‌دا.
بۆچوونی پێنجه‌م: ڕه‌بیعه ده‌ڵێت پێنج كه‌س.
بۆچوونی شه‌شه‌م: حه‌سه‌نی به‌صری – وه‌كو له ڕیوایه‌تیكی تردا هاتووه - ده‌ڵێت ده كه‌س؛ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده كه‌س بریتییه له ژماره ته‌واوه‌كه.
له كۆمه‌ڵێك ڕیوایه‌تدا كه جێگیر نه‌بوون له‌مه‌یش زێده‌تر وتراوه.
ئه‌مه جگه له‌وه‌ی هیچ زانایه‌ك نه‌یوتووه كه هه‌موو سزاكان ده‌بێت به به‌رچاوی خه‌ڵكه‌وه بێت و هه‌موو ئیمانداران به چاك و خراپه‌وه و، تێكڕای خه‌ڵك به جیاوازیی دین و بۆچوونیانه‌وه ده‌بێت بیبینن.(2)
چواره‌م: مه‌به‌ست له ئاماده‌بوونی كۆمه‌ڵێك له ئیمانداران بۆ ئابڕووبردنی گوناهبار و سه‌رپێچیكار نییه، به‌ڵكو مه‌به‌ست چه‌ند شتێكه، له‌وانه:
دڵنیابوونه‌وه له جیبه‌جێكردنی سزاكه و پشتگوێنه‌خستنی.
ئیبن عاشور ده‌ڵێت: فه‌رمانی كردووه كه كۆمه‌ڵێك له ئیمانداران ئاماده‌ی جیبه‌جێكردنی سزای زیناكه‌ر بن بۆ دڵنیابوون له جێبه‌جێكردنی سزاكه و پشتگوێنه‌خستنی، چونكه شاردنه‌وه ڕێگه‌یه‌كه بۆ له‌بیربردنه‌وه، ئه‌گه‌ر ئیمانداران ئاماده نه‌بن ئه‌وا له باره‌ی جێبه‌جێنه‌كردنه‌كه‌یه‌وه ده‌پرسن، ئه‌گه‌ر بۆیان ده‌ركه‌وت كه پشتگوێ خراوه، ئه‌وا كه‌سێك ده‌بێت له نێوانیاندا هه‌ستێت به گۆرینی تاوانی جێبه‌جێنە‌كردنی سزاكان.
دوعای لێخۆشبوون و ڕه‌حمه‌ت بۆ كابرای تاوانكار.
نه‌سری كوڕی عه‌لقه‌مه له باره‌ی ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ی په‌روه‌ردگاره‌وه «وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ» ده‌ڵێت: ئه‌مه بۆ ئابڕووبردن نییه، به‌ڵكو بۆ ئه‌وه‌یه داوای ڕه‌حمه‌ت و لێخۆشبوون له خودای گه‌وره بكرێت بۆ هه‌ردووكیان.(4)
جێگه‌ی خۆیه‌تی له‌م شوێنه‌دا وته‌یه‌كی پێشه‌وا موحه‌مه‌دی كوڕی موحه‌مه‌دی كوڕی غه‌زالیتان بۆ بگوازمه‌وه، كه ئه‌گه‌ر به فرمێسكی چاویش بنووسرێت هێشتا حه‌قی خۆی پێ نه‌دراوه.
ده‌ڵێت –كاتێك باسی به‌شی به‌نده ده‌كات له ناوی ڕه‌حمان-: به‌شی به‌نده له ناوی ڕه‌حمان ئه‌وه‌یه كه ڕه‌حم به به‌نده غافڵه‌كانی خودا بكات و له ڕێگه‌ی غه‌فڵه‌ته‌وه به‌ره‌و لای خودای گه‌وره‌یان ببات به ئامۆژگاری و نه‌سیحه‌ت به شێوه‌یه‌كی نه‌رمونیان و دوور له توندی و، به چاوی ڕه‌حمه‌ت سه‌یری سه‌رپێچیكاران بكات نه‌ك به چاوێكی سووک و، هه‌ر نافه‌رمانییه‌ك كه له دنیادا ڕوو ده‌دات وه‌كو ئه‌وه وابێت كه له خۆی ڕووی داوه، كه‌مته‌رخه‌می نه‌كات له نه‌هێشتنی ئه‌و تاوانه‌دا به‌پێی توانای خۆی وه‌كو ڕه‌حمێك به‌و تاوانباره بۆ ئه‌وه‌ی نه‌كه‌وێته به‌ر خه‌شمی خودا و له ڕه‌حمی بێبه‌ش نه‌بێت.(5)
پێنجه‌م: تۆماركردنی گرته‌ی ڤیدیۆییی سزاكان و بڵاوكردنه‌وه‌یان زیانی زۆره، به تایبه‌ت بۆ ئه‌و ئافره‌تانه‌ی كه تووشی ئه‌و كاره خراپه ده‌بن و، ده‌بێته یارمه‌تیده‌ری شه‌یتان له‌سه‌ریان و، ڕێگه‌یه‌كیشه بۆ دڵنه‌خۆشان و ناخپیسه‌كان كه ئه‌زیه‌تیان بده‌ن و دەستدرێژییان بکەنە سەر و قسه‌ی ناشرینیان پێ بڵێن هه‌ركات له ماڵ ده‌رچوون، به تایبه‌ت له كۆمه‌ڵگه ناشرین و دڵڕه‌قه‌كاندا وه‌كو كۆمه‌ڵگاكانی خۆمان كه هیچ ڕه‌حمێك به تاوانباران ناكه‌ن هه‌رچه‌نده بگه‌ڕێنه‌وه و ته‌وبه‌یش بكه‌ن.
بوخاری له سه‌حیحه‌كه‌یدا له پێغه‌مبه‌ره‌وه دروودی خودای لێ بێت– ڕیوایه‌تی كردووه، كه سه‌رخۆشێكیان هێنا، كاتێك سزا درا و ڕۆیشت، پیاوێك وتی: ئه‌وه چییه‌تی؟ خودا خه‌جاڵه‌تی بكات، پێغه‌مبه‌ری خودا –درودی خودای لێ بێت– فه‌رمووی: مه‌بنه یارمه‌تیده‌ری شه‌یتان له‌سه‌ری.(6)
وێنه‌ی ئه‌و ئافره‌ته گوناهباره بهێنه به‌ر چاوی خۆت كه به هۆی ئه‌و حاڵه‌ته لاوازییه‌ی كه مرۆڤی تێ ده‌كه‌وێت تووشی فاحیشه بووه، پاشان دانی پێدا ناوه یان چوار كه‌س شاهێدیان له‌سه‌ر داوه و سزای كاره‌كه‌ی وه‌رگرتووه و، سزاكه‌یشی وێنه گیراوه و پاشان له تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا بڵاو كراوه‌ته‌وه و خه‌ڵكی پێیان زانیوه، هه‌ركاتێك له ماڵ دێته ده‌ره‌وه گورگه برسییه‌كان ته‌حه‌روشی پێ ده‌كه‌ن و به وته ناشرینه‌كانیان ئازاری ده‌ده‌ن و، به زمانی توند برینداری ده‌كه‌ن و له خێر بێبه‌شی ده‌كه‌ن، ئه‌وكاته هه‌ڵوێستی چی ده‌بێت؟ ئایا هیچ خۆشه‌ویستییه‌ك بۆ دینی خودا و ئه‌و كۆمه‌ڵگه دڵڕه‌قه له دڵیدا ده‌مێنێت كه هیچ ڕه‌حمێك به گوناهبار ناكات ئه‌گه‌ر تۆبه‌یشی كردبێت و گه‌ڕابێتیشه‌وه، یان تۆڵه له‌و دینه ده‌ستێنێته‌وه كه بۆته مایه‌ی ئه‌م هه‌موو ناڕه‌حه‌تی و خراپه‌یه بۆی و له ناخی خۆیدا له‌و كۆمه‌ڵگه خراپه دڵڕه‌قه هه‌ڵده‌گه‌ڕێته‌وه؟!
ئایا ئه‌م جۆره مامه‌ڵه‌كردنه توندانه داخواز و هۆكاری بیركردنه‌وه له خۆكوشتن و ڕزگاربوونی نه‌فس نین له ڕوانینه خراپه‌كانی خه‌ڵك و قسه ناشرینه‌كانیان؟!
ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و به‌سته‌زمانه ده‌رگاكانی ماڵه‌كه‌یشی له‌سه‌ر خۆی دابخات و، له ژووره‌كه‌ی خۆیدا بمێنێته‌وه و نه‌جووڵێت به شێوه‌یه‌ك نه كه‌س بیبینێت و نه كه‌سیش ببینێت، ئه‌وا ده‌نگوباسه‌كه‌ی به تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا بڵاو ده‌بێته‌وه وه‌كو چۆن ئاگر له پووش به‌رده‌بێت، هه‌واڵه‌كهی‌ش ده‌كه‌وێته سه‌ر زاری هه‌موو خه‌ڵك به چاك و خراپیانه‌وه!
پاشان بیر له حاڵی منداڵ و كه‌سه نزیكه‌كانی بكه‌ره‌وه چۆن له ماڵ ده‌رده‌چن به سه‌رشۆڕییه‌وه و به خه‌جاڵه‌تی، ئایا وا ده‌زانی ئه‌م شێوه دوور له مرۆڤایه‌تییه هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به شه‌رعی خوداوه هه‌بێت و، ئایا ڕه‌زامه‌ندن شتێكی هاوشێوه ڕووبه‌ڕووی كچه‌كان و خوشكه‌كانی خۆتان ببێته‌وه؟!
پاشان ده‌گونجێت ئه‌و كه‌سه‌ی كه سزا ده‌درێت و وێنه ده‌گیرێت له‌و كاته‌دا، پاشان ئابڕوچوونه‌كه‌ی بڵاو ده‌كرێته‌وه به ناو خه‌ڵكیدا بێتاوان بێت و به ناڕه‌وا تاوانبار كرابێت و، له‌لای خودا شه‌ریفتر و به‌ڕێزتر بێت له جه‌لاد و ئه‌و قازییه‌ش كه بڕیاره‌كه‌ی ده‌ركردووه و، له‌و ئه‌میره‌یش كه خۆی كردووه به خه‌لیفه‌ی مسوڵمانان.
سه‌ره‌ڕای ئه‌مه‌یش بڵاوكردنه‌وه‌ی پارچه‌ڤیدیۆی سزادان ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی خه‌ڵك ده‌م له نامووسی یه‌كتر بكوتن و گۆشتی براكانیان به مردوویی بخۆن و، كه‌مترین شتێك له باره‌یانه‌وه بگوترێت ئه‌وه‌یه كه تووشی غه‌یبه‌ت بوون، ئه‌مه ئه‌گه‌ر نه‌كه‌ونه بوختانكردن كه زۆر له غه‌یبه‌ته‌كه ترسناكتر و گوناهتره. له كۆتایدا ده‌ڵێم: شایه‌تیدان له حه‌دده‌كاندا سوننه‌ت نییه و، سه‌تركردن له‌پێشتره و شایانتره و، ئیسلامیش كه‌س هه‌ڵنانێت بۆ دانپێدانان و شایه‌تیدان له‌و گوناهانه‌دا كه له‌نێوان به‌نده و خودای خۆیدایه، گه‌وره‌مان ئه‌بوبه‌كر -ڕه‌زای خودای لێ بێت - هه‌قیقه‌تی ئیسلام و ئه‌وه‌ی خودای گه‌وره پێی خۆشه كه سه‌تری به‌نده گوناهباره‌كانی بكرێت ناسیبوو، له‌به‌ر ئه‌وه فه‌رمووی: ئه‌گه‌ر هیچم ده‌ست نه‌كه‌وێت بۆ دز و زیناكار و عاره‌قخۆر ته‌نیا پۆشاكه‌كه‌ی خۆم نه‌بێت، ئه‌وا پێم خۆشه به‌و پۆشاكه سه‌تری بكه‌م.(7)
خاوه‌ن سونه‌ن و مه‌سانیده‌كان ڕیوایه‌تیان كردووه پیاوێك به ناوی هه‌ززال كاتێك زانی هاوڕێكه‌ی ماعزی كوڕی مالیك زینای كردووه له‌گه‌ڵ ئافره‌تێكدا، فه‌رمانی پێ كرد كه بچێت بۆ لای پێغه‌مبه‌ر –دروودی خودای لێ بێت– و ئاگاداری بكاته‌وه، ماعزیش فه‌رمانه‌كه‌ی هه‌ززالی جێبه‌جێ كرد، سه‌رئه‌نجام سزای خۆی وه‌رگرت له‌سه‌ر ئه‌و كاره، كاتێك پێغه‌مبه‌ر –دروودی خودای لێ بێت– زانی كه هه‌ززال فه‌رمانی پێ كردووه له‌به‌رده‌میدا دانی پێدا بنێت به هه‌ززالی وت: هاوار به ماڵت ئه‌ی هه‌ززال، ئه‌گه‌ر به جله‌كانی خۆت سه‌ترت بكردایه زۆر باشتر بوو بۆت.(8)
بوخاری و موسلیم له ئه‌بو ئومامه‌وه -ڕه‌زای خودای لێ بێت– ڕیوایه‌تیان كردووه، ده‌ڵێت: كاتێك پێغه‌مبه‌ری خودا –دروودی خودای لێ بێت– له مزگه‌وتدا دانیشتبوو و، ئێمه‌ش دانیشتبووین له‌گه‌ڵیدا، له‌و كاته‌دا پیاوێك هات وتی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خودا، حه‌دم له‌سه‌ر واجب بووه، جێبه‌جێی بكه له سه‌رم، پێغه‌مبه‌ری خودا –دروودی خودای لێ بێت– بێده‌نگ بوو، پاشان هاته‌وه و وتی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خودا حه‌دم له‌سه‌ر واجب بووه و، جێبه‌جێی بكه له سه‌رم، ئه‌ویش بێده‌نگ بوو، نوێژ كرا، كاتێك پێغه‌مبه‌ری خودا –دروودی خودای لێ بێت– ڕۆیشت، ئه‌بو ئومامه ده‌ڵێت: كابرا شوێن پێغه‌مبه‌ری خودا كه‌وت كاتێك ڕۆیشت و، منیش شوێن پێغه‌مبه‌ری خودا كه‌وتم بۆ ئه‌وه‌ی بزانم چی وه‌ڵامی كابرا ده‌داته‌وه، كابرا گه‌یشته‌وه به پێغه‌مبه‌ر و وتی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خودا حه‌دم له‌سه‌ر واجب بووه و جێبه‌جێی بكه له‌سه‌رم، ئه‌بو ئومامه ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خودا –دروودی خودای لێ بێت– پێی وت: كاتێك له ماڵ هاتیته ده‌ره‌وه، ده‌ستنوێژێكی ڕێكوپێكت نه‌گرت؟ وتی: به‌ڵێ ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خودا. فه‌رمووی: پاشان له‌گه‌ڵ ئێمه‌دا نوێژت نه‌كرد؟ وتی: به‌ڵێ ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خودا، ئه‌بو ئومامه ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خودا فه‌رمووی: ڕاستییه‌که‌ی خودای په‌روه‌ردگار له حه‌دده‌كه‌ت(یان فه‌رمووی له گوناهه‌كه‌ت) خۆش بووه.(9)
بۆیه له دین و شه‌رع و له‌گه‌ڵ به‌نده‌كانی خودادا ته‌قواتان هه‌بێت و، مه‌بنه یارمه‌تیده‌ری خراپیی شه‌یتان له‌سه‌ر خوشك و براكانتان.
وصلی الله علی سیدنا محمد وعلی اله وصحبه وسلم
زانكۆی صه‌ڵاحه‌دین، هه‌ولێر – عێراق
په‌راوێزه‌كان:
.1 إعلام الموقعين عن رب العالمين، محمد بن أبي بكر بن أيوب بن سعد شمس الدين ابن قيم الجوزية (المتوفى: 751هـ)، تحقيق: محمد عبد السلام إبراهيم، دار الكتب العلمية – ييروت، الطبعة: الأولى، 1411هـ – 1991م:3/12.
.2 ينظر: تفسير القرطبي، تحقيق: أحمد البردوني وإبراهيم أطفيش، دار الكتب المصرية – القاهرة، الطبعة: الثانية، 1384هـ – 1964م: 12/166، وتفسير ابن كثير، دار الكتب العلمية،بيروت، الطبعة الأولى 1419هـ:6/6-7، وفَتْح الباري لابن حجر، دار المعرفة-- بيروت، 1379هـ: 2/63، و الشرح الكبير للدردير،دار الفكر:4/320، وبداية المجتهد لابن رشد، دار الحديث – القاهرة، 1425هـ – 2004 م: 4/221، والمهذب للشيرازي، دار الكتب العلمية:3/342، وبحر المذهب للروياني، تحقيق: طارق فتحي السيد، دار الكتب العلمية، الطبعة الأولى، 2009م:13/16، والبيان للعمراني،دار المنهاج – جدة، الطبعة الأولى، 1421هـ- 2000م:12/377، والمجموع للنووي، دار الفكر: 20/42، والشرح الكبير على المقنع لابن قدامة المقدسي،دار الكتاب العربي:10/170.
3 . التحرير والتنوير، محمد الطاهر بن محمد بن محمد الطاهر بن عاشور التونسي (المتوفى: 1393هـ)، الدار التونسية للنشر – تونس، سنة 1984 هـ::18/152