نووسینی: قانع خورشید
هیچ مرۆڤێك نییه دنیایه‌ك خه‌ونی ڕه‌نگاوڕه‌نگ و خه‌یاڵی قه‌شه‌نگی له سه‌ردا نه‌بێت، واقیعی ئه‌مڕۆمان خه‌ونی به‌دیهاتووی چه‌ندین ساڵی پێشوومانه، ئه‌و خه‌رمانه‌ی ئێستا شه‌نی ده‌كه‌ین و ئه‌و گه‌نمه‌ی هه‌نووكه و له‌م هاوینی ته‌مه‌نه‌دا نانه‌كه‌ی ده‌خۆین، له پاییزی ڕابوردوودا زه‌ویمان بۆ كێڵاوه و تۆوه‌كه‌یمان له زه‌ویدا چاندووه.
هه‌ر كه‌سێك له ئه‌مڕۆدا خه‌ون نه‌بینێت و پلانی زۆر دانه‌ڕێژێت، سبه‌ینێ چاوی به ڕووی هیچ واقیعێكی جواندا ناكرێته‌وه و ده‌سته‌كانی له شتی گرانبا و ده‌گمه‌ن پڕ نابێت. گه‌ر بمانه‌وێت له ئاینده‌دا مرواریی بنی ده‌ریا ده‌ربێنین و گه‌وهه‌ری نایاب ده‌ست بخه‌ین، پێویسته به‌و نیازه‌وه هه‌ر له ئێستاوه خۆمان فێری مه‌له‌وانی بكه‌ین.
قسه زۆره و سه‌ری هه‌ودای باسم نایێته ده‌ست، ده‌مه‌وێت له شوێنێكه‌وه ناوی خوای لێ بێنم و هه‌رچۆنی بۆ ده‌چم، لمۆزی مه‌یلم له لایه‌كی تره‌وه ده‌رده‌چێت! باشتر وایه له ناونیشانه‌كه‌وه ده‌ستی پێ بكه‌م، تاقانه و پڵنگی ئازاد.
(پڵنگی ئازاد) یا وه‌ك پاته‌مان ده‌كرده‌وه (تاقانه و پڵنگی ئازاد)، ناوی كتێبێكی دكتۆر هێمن خورشیدی برامه، كه پتر له 25 ساڵه هه‌ر ده‌ینووسێت و هێشتا نه‌ینووسیوه. چیرۆكی ئه‌م كتێبه ئاوه‌هایه: له نه‌وه‌ده‌كانی سه‌ده‌ی ڕابوردوودا زۆر ڕێكخراوی بیانی، یارمه‌تیی ئه‌م گه‌له داماو و نه‌داره‌یان ده‌دا، هه‌ندێ ڕێكخراو خواردن و هه‌ندێكی تر كه‌ره‌سه‌ی ناوماڵه‌ی وه‌كو قاپ و ته‌باخ و به‌تانی و سه‌رین و هێندێكیش مه‌ڕ و بزن و كه‌ریان ده‌به‌خشییه ئه‌وانه‌ی شایسته بوون. چه‌ند جارێكیش ڕێمان له ڕێكخراوگه‌لێك كه‌وت ده‌فته‌ر و قه‌ڵه‌م و داده‌ر و پاككه‌ره‌وه‌یان له قوتابخانه‌كان و ده‌ره‌وه‌ی قوتابخانه‌كانیش دابه‌ش ده‌كرد.
یه‌كێك له‌و جارانه ده‌فته‌رێكمان پێ درا، ڕه‌نگی به‌رگه‌كه‌ی سه‌وزێكی تۆخ بوو و وێنه‌ی پشیله كێوییه‌كی به‌سه‌ره‌وه بوو. وێنه‌ی ئه‌م پشیله‌یه كه وامانده‌زانی پڵنگه، بیرۆكه‌ی نووسینی كتێبێكی له مێشكی هێمن خورشیددا خولقاند، كتێبێك له‌باره‌ی ژیاننامه و ئه‌زموونی خۆیه‌وه، دكتۆر هێمن له‌و ڕۆژگاره‌دا كه تازه‌لاوێكی خه‌یاڵڕه‌نگین بوو و نازناوی«تاقانه»ی بۆ خۆ هه‌ڵبژاردبوو، هه‌ر به هۆی ئه‌و پڵنگه‌وه بڕیاری دا كتێبێك بنووسێت! ئه‌وه‌ی بۆچی تاقانه بوو و ئه‌م نازناوه‌ی به چ هۆیه‌كه‌وه لا شیرین بووبوو و ده‌بێت تازه‌لاوێك چ ئه‌زموون و شاره‌زاییه‌كی هه‌بێت تا بۆ خه‌ڵكی بنووسێته‌وه...؟ ئه‌وه باسێكه و به‌م كورتییه نابڕێته‌وه! وردكردنه‌وه‌ی ئه‌م شتانه و گێڕانه‌وه‌ی ڕێكوپێكیان، ئاتاجی كتێبێكی ئه‌ستوور و حیكایه‌تێكی درێژ و دووره و ئه‌گه‌ر بڕێار بێت ڕۆژگارێك منیش ژیاننامه‌ی خۆم له كتێبی «قانع و شێری ئازا»دا بنووسمه‌وه، ئه‌وا به پشتیوانیی خوا به‌شێكی تایبه‌تیان بۆ ته‌رخان و قسه‌ی زیاتریان ده‌رباره ده‌كه‌م!
هێمن تاقانه، له‌سه‌ر به‌رگی ئه‌و ده‌فته‌ره نووسیبووی "پڵنگی ئازاد"، له پشته‌وه‌یشی نووسیبووی: "هێمن خورشید ڕه‌شید، پۆلی سێیه‌می ناوه‌ندی، نازناو: هێمن تاقانه". له چه‌ند ساڵ دواتره‌وه كه ئیتر كه‌مێك چاومان كرایه‌وه و شتێك له دنیا و نووسین و فیكر و مه‌عریفه حاڵی بووین، تا ڕۆژگاری ئه‌مڕۆ، ئه‌م ده‌فته‌ره بووه‌ته به‌زمی زۆر گاڵته و گفتوگۆ و مه‌جلیسمان و ده‌یان جار له بۆنه‌ی جیاوازدا په‌نجه‌ی بۆ ڕاده‌كێشین و به نموونه ده‌یهێنینه‌وه. یه‌كێك له سووده‌كانی ئه‌م كتێبه نه‌نووسراوه بۆ من، ئه‌وه بوو، له هه‌ركوێیه‌كدا دكتۆر هێمن گیری بهێنامایه و ئیحراجی كردمایه، وه‌ك چه‌كوشێك به كارم ده‌هێنا، هه‌ر وه‌ختێك -به ئێستایشه‌وه- باسم له پرۆژه‌یه‌ك كردبێت و ئه‌و به زه‌حمه‌تی زانیبێت و به گاڵته‌وه گوتبێتی "به‌ڵێ، به‌ڵێ، ده‌یكه‌یت!" گورجێ گه‌ڕاومه‌ته‌وه بۆ ئه‌م پڵنگه و گوتوومه ئه‌وپه‌ڕی وه‌ك «تاقانه و پڵنگی ئازاد»ه‌كه‌ی تۆی لێ دێت! چه‌ندین ساڵه واده‌ی نووسینی كتێبێك ده‌دا كه تێیدا له ناڕحه‌تییه‌كانی ژیانی زانكۆ و ناخۆشییه‌كانی خوێندنی پزیشكیی ده‌دوێت، منیش بۆ ئه‌وه‌ی تووڕه‌ی بكه‌م و وای لێ بكه‌م به ڕاسته‌وه ده‌ستی بداتێ، ده‌ڵێم، "ته‌واو، وه‌ك تاقانه و پڵنگی ئازاده‌كه بینووسه و چاپی بكه!"
هه‌ریه‌ك له ئێمه له ژیانماندا ده‌یان «تاقانه و پڵنگی ئازاد»مان هه‌یه، سه‌دان خه‌ونی وه‌دینه‌هاتوو و هه‌زاران بیرۆكه‌ی به‌گه‌ڕنه‌خراو له دڵ و مێشكماندا نێژراون، ئه‌مانه مایه‌ی داخن و ده‌بێت بكۆشین زیندوویان بكه‌ینه‌وه و ڕووحیان به به‌ردا بكه‌ین. تا پێمان ده‌كرێت نه‌هێڵین واقعی زبر و ژیانی سه‌خت و ژینگه‌ی به‌هره‌كوژ باخی خه‌ونه‌كان بسووتێنن و گوڵی خه‌یاڵه‌كانمان بژاكێنن، ئه‌مه ئه‌ركی ژیرانه‌ی هه‌موومانه، وه‌لێ له‌ولایشه‌وه ده‌بێت به شتێكی ئاسایی بزانین كه گشت خه‌ونێكمان به ڕاست نه‌گه‌ڕێت و هه‌موو ئاواتێكمان نه‌یێته دی. سروشتی مرۆڤ و یاسای ژیان وه‌هایه هیچ كه‌سێك ته‌واوی خولیا و حه‌زه‌كانی به جێ ناگه‌ن، مه‌گه‌ر كه‌سێك خه‌ون و خۆزگه‌یه‌كی ئه‌وتۆی نه‌بێت!
هه‌ركه‌سێك ده‌مانناسێت، ئه‌وه ده‌زانێت من و كاك هێمنی برام دوو ته‌بیعه‌تی جیاوازمان هه‌یه، من واقیعگه‌رام و ئه‌و ئارمانگه‌رایه. چه‌ند دۆست و خۆشه‌ویستێكی دی ده‌ناسم كه هاوسروشتی وین و هه‌میشه پلانی زۆر مه‌زن و به‌رنامه‌ی ستراتیجیی یه‌كجار گه‌وره‌یان هه‌یه، دایمه‌یش واقیعیان له چاو پلان و به‌رنامه‌كانیاندا كزتر و كه‌مڕه‌نگتره، ئه‌وی ڕاستی بێت من خۆم ناگرم و زوو زوو ته‌شه‌ریان تێ ده‌گرم و ڕه‌زای خۆمیان لا گران ده‌كه‌م. دوو سێ ڕۆژ پێش ئێستا به ده‌م ئاودانی باخچه‌كه‌ی به‌رماڵمانه‌وه، له‌گه‌ل دكتۆر هێمندا، ده‌رباره‌ی ئه‌م دیارده و كه‌سانه قسه‌مان كرد، هه‌ر ئه‌و كات پێیم گوت، بۆچی ئه‌و «تاقانه و پڵنگی ئازاد»ه ناكه‌یته بابه‌تێك؟ دوایی گوتم "شه‌رت بێت خۆم بینووسم!" به ده‌م پێكه‌نینه‌وه گوتی: "جا بێمنه‌ت به، منیش وه‌ڵامێكت ده‌ده‌مه‌وه، ئه‌مان وه‌ڵام!" وه‌ها وه‌رامیم دایه‌وه كه من نیازی نووسینی خراپم نییه، به‌ڵكو هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ وه‌ها سروشتێك ده‌كه‌م. ئه‌ویش گوتی: "خۆ منیش نه‌موتووه قسه‌ی خراپت پێ ده‌ڵێمه‌وه"!
ئه‌وه‌ی هه‌ردوكمان له‌سه‌ری كۆك بووین ئه‌وه بوو، ئه‌م مرۆڤانه‌ی خه‌یاڵی فراوان و پلانی سه‌یر و زه‌حمه‌تیان هه‌یه، هه‌میشه له چاو كه‌سانی هاوپیشه و هاوڕێیان گه‌وره‌تر و له‌پێشترن و به‌رده‌وام دیار و جیاوازن، وه‌لێ له چاو پلانه باسكراو و ئاواته جاڕبۆدراوه‌كانیاندا شتێكی ئه‌وتۆیان نییه. بۆ نموونه كه‌سێك خه‌ون به‌وه‌وه ده‌بینێت و باسیشی ده‌كات كه له داهاتوودا ببێته بازرگانی یه‌كه‌می وڵاته‌كه‌ی و كۆشكێكی 30 قات بنیات بنێت و سه‌دان پرۆژه‌ی ئاوه‌دانی بخاته گه‌ڕ، كه‌چی دوای چه‌ند ساڵێك ده‌بینین ئه‌م مرۆڤه، بووه‌ته بازرگانێكی دیاری شار و ناوچه‌كه‌ی خۆی و باڵه‌خانه‌یه‌ك 7 قاتی لێ داوه و ده‌یان پرۆژه‌ی ئاوه‌دانییشی هه‌یه. هیچ هاوپۆل و هاوكۆلیژێكی نه‌گه‌یشتوون به نیوه‌ی ئه‌وه‌ی ئه‌م پێی گه‌یشتووه، به‌ڵام ده‌ستكه‌وته‌كه‌ی له چاو پلانه‌كه‌ی و به به‌راود له‌ته‌ك ستراتیجی ئیعلانكراویدا، زۆر كه‌م و نادیاره.
دیوانی شووشه، ڕۆشنبیریی بانگخواز، شادییه‌كانی ڕووح، ئاو و ئاور، فووكردن له خۆڵه‌مێش، له نێو ئه‌م دڕكوداڵه‌دا مه‌مده ده‌ست خۆم، نه‌خوێنده‌واری له زانكۆدا، ڕێگه‌ی گه‌نجان به‌ره‌و شكۆمه‌ندی، ده‌ستبردن بۆ ئاگر و خورجێنی كتێبان... ئه‌م نووسین و وه‌رگێڕانانه‌ی به‌رهه‌می قه‌ڵه‌می هێمن خورشیدن، هه‌موو درێژكراوه‌ی «تاقانه و پڵنگی ئازاد»ن و نه‌نووسینی ئه‌و، بووه‌ته هۆی نووسینی ئه‌مان.
هه‌ر له‌م شه‌وانه‌دا له‌گه‌ل ئازیزم هاوكار عومه‌ردا قسه‌مان ده‌كرد، حه‌مد بۆ خوا دوای ماوه‌یه‌كی زۆر گوێم لێ بوو له دڵه‌وه گوتی "باشم"، به جۆرێك "باشم"ه‌كه‌ی ده‌ربڕی ده‌می مرۆڤ ئاوی ده‌كرد! ئیتر له باسی ئه‌م باشبوونه‌وه باسمان چووه سه‌ر ئه‌م خه‌ونڕه‌نگاڵانه، له‌ته‌ك ئه‌میشدا هاوڕا بووین كه ئه‌م مرۆڤانه له زۆرینه‌ی ئه‌وانه‌ی گاڵته‌یان به خه‌ون و پلانه‌كانیان دێت سه‌ركه‌وتووترن، ئه‌و ده‌یگوت گوێی له «طارق السویدان» بووه گوتوویه‌تی "به پێی توێژینه‌وه‌ی زانستی ده‌ركه‌وتووه، مرۆڤ ته‌نیا ئه‌وه‌نده‌ی پێ ده‌كرێت نیوه‌ی پلانه‌كانی جێبه‌جێ بكات، بۆیه ئه‌گه‌ر مرۆڤێك دوو ئیشی بۆ سبه‌ینێ دانا، ته‌نیا یه‌كێكیان ده‌كات، ئه‌گه‌ریش 6 كار له به‌رنامه‌یدا دابنێت، سیانیانی پێ ده‌كرێت". ڕوونه كه ئه‌و مرۆڤه‌ی دوو كاری داناوه و یه‌كێكیانی ئه‌نجامداوه، به زۆری خۆی له‌وه به سه‌ركه‌وتووتر ده‌زانێت كه پلانی بۆ 7 شت داناوه و 3 دانه‌ی جێبه‌جێ كردووه، چون چاوی له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه وا له كیسی چووه، ئه‌م یه‌كه و ئه‌و سێ یان چوار! وه‌لێ حه‌قیقه‌ت ئه‌وه‌یه كه‌سی دووه‌م، سێ ئه‌وه‌نده‌ی كه‌سی یه‌كه‌م ده‌ستكه‌وتی هه‌یه و زۆر له‌و سه‌ركه‌وتووتره.
ئه‌م باسه ئه‌گه‌ر بچمه تان و پۆیه‌وه زۆر درێژ ده‌بێته‌وه، حه‌زیشم به درێژدادڕی نییه و یه‌ك دوو ورده شتی تری بۆ زیاد ده‌كه‌م و كۆتایی پێ ده‌هێنم. ئه‌وی من به باش و ژیرانه‌تری ده‌زانم ئه‌وه‌یه، مرۆڤ تا ده‌توانێت خه‌یاڵی به‌ره‌ڵا بكات و لێ بگه‌ڕێت هه‌زاران خه‌ون به ملیۆنان شتی خۆش و جوان و گرنگه‌وه ببینێت، دنیای خه‌یاڵ باج و گومركی له‌سه‌ر نییه و به هیچ شتێك كۆت ناكرێت، مه‌گه‌ر خۆمان بێوره و تۆقیو بین، ئیتر بۆیه مه‌ترسه و تا پێت ده‌كرێت خه‌ون ببینه! به‌ڵام مه‌هێڵه ده‌فری مێشكت ئه‌م خه‌ونانه بده‌ڵێنێت، ڕێگه مه‌ده خه‌یاڵدانت درزی تێ بكه‌وێت و خه‌یاڵه‌كانتی لێوه بچۆڕێت و وه‌ختێك بزانیت چكی كردووه. مرۆڤ هه‌ر وه‌خت ئاواتێكی خۆی ئاشكرا كرد، ده‌گمه‌نه له هه‌وڵدان بۆ پێگه‌یشتنی به‌رده‌وام بێت. جا بۆ ئه‌وه‌ی خۆیشت گومانت له خۆت بۆ دروست نه‌بێت و خه‌ڵكیش به ئه‌هلی هاشوهووش لێت نه‌گه‌ن، له دڵی خۆتدا پلانی به‌دیهاتنی خه‌ونه‌كانت داڕێژه و تا زه‌مینه‌ی جێبه‌جێكردنیت ساز نه‌كرد و دڵنیا نه‌بوویت نێزیكه ببێته واقیع، په‌رده له‌سه‌ر ته‌مات هه‌ڵمه‌ده‌ره‌وه و ده‌رفه‌ت به كه‌س مه‌ده له جه‌سته و په‌یكه‌ری بووكی خه‌یاڵت بڕوانێت.
باشتر وایه به كاره‌كانمان خه‌ڵكی غافڵگر بكه‌ین، نه‌ك به باسكردنی پلانه‌كانمان بیانهێنینه پێكه‌نین و دواتر هه‌ر به‌و گاڵته و پێكه‌نینانه‌ی وان خه‌ونه‌كانی خۆمان بخنكێنین. ئه‌مه قه‌ناعه‌تی سه‌داسه‌دی منه، به‌ڵام سه‌ره‌ڕای ئه‌م باوه‌ڕه‌م، دڵنیام ئه‌وی ترسی قسه و تانه‌ی خه‌ڵكی وه‌های لێ ده‌كه‌ن نه‌وێرێت خه‌ونیش ببینێت، زۆر زۆر حاڵی له‌وانه خراپتره كه خه‌ونه‌كانیان باس ده‌كه‌ن و له به‌دیهێنانی زۆریان په‌شیمان ده‌بنه‌وه. به‌س نییه ئه‌مان ده‌وێرن خه‌ون ببینن!